ยาต้านไวรัสเป็นยาที่ยับยั้งการเพิ่มจำนวนของเชื้อไวรัสเอชไอวีในเลือด เพื่อทำให้ภูมิต้านทานสามารถควบคุมเชื้อโรคต่าง ๆ ในร่างกาย ทำให้มีสุขภาพที่แข็งแรงไม่เจ็บป่วยด้วยโรคแทรกซ้อน เมื่อเริ่มกินยาต้านไวรัสแล้วต้องกินอย่างต่อเนื่องและตลอดชีวิตไม่สามารถหยุดยาเองได้
เกณฑ์ในการเริ่มยาต้านไวรัสตามแนวทางการรักษาของกระทรวงสาธารณสุข
- ผู้ติดเชื้อเอชไอวีที่มีจำนวน ซีดี4 น้อยกว่า หรือ เท่ากับ 350
- ผู้ติดเชื้อเอชไอวีที่มี หรือเคยเป็นโรคฉวยโอกาสอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น เชื้อราในเยื่อหุ้มสมองอักเสบ ฝีในสมอง วัณ-โรคนอกปอด ปอดอักเสบพีซีพี เชื้อราในปาก พีพีอี ท้องเสียเรื้อรัง
อาการแพ้และอาการข้างเคียงที่ไม่รุนแรงของยาต้านไวรัส
- อาการข้างเคียงที่ไม่รุนแรง เป็นอาการที่ก่อให้เกิดความไม่สุขสบาย รบกวนชีวิตผู้ป่วยแต่อาการเหล่านี้สามารถดูแลจัดการได้ด้วยตัวเอง อาการที่พบบ่อยคือ
- เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร อ่อนเพลีย ซึ่งอาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นในช่วง 2 เดือนแรกของการเริ่มยา การดูแล กินอาหารที่ย่อยง่าย พักผ่อนในช่วงที่มีอาการ พูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณ์กับเพื่อน เพื่อคลายความกังวล ถ้าเป็นมากควรไปพบแพทย์
- ท้องเสีย เป็นอาการที่พบบ่อย การดูแล กินน้ำเกลือแร่ ถ้าเป็นมากควรไปพบแพทย์
- ฝันร้าย นอนไม่หลับ การดูแล พูดคุยคลายความกังวล ทำความเข้าใจกับคนดูแล ครอบครัว กินยาแล้วควรพักผ่อนเลย
- แก้มตอบ ขาลีบ ไขมันย้ายที่ แก้ไขโดยการเปลี่ยนสูตรยา
- อาการข้างเคียงที่มีความรุนแรง หมายถึงอาการที่ก่อให้เกิดความพิการหรือเสียชีวิตได้ เช่น ซีด โลหิตจาง ตับอักเสบ ชาปลายมือปลายเท้า ไขมันในเลือดสูง ภาวะกรดในเลือดสูง ตับอ่อนอักเสบ ไตทำงานผิดปกติ เบาหวาน การดูแล ไปตรวจสุขภาพสม่ำเสมอ และตรวจเลือดทุก 6 เดือน เพื่อค้นหาภาวะผิดปกติเพื่อปรับเปลี่ยนสูตรยาให้เหมาะสม
ยาต้านไวรัสและผลข้างเคียงของยาต้านไวรัส
| ยาต้านไวรัส | อาการข้างเคียง |
| ดีโฟร์ที (d4T) | ชาบริเวณปลายมือปลายเท้า ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ปวดศีรษะ ไขมันย้ายที่มีการกระจายตัวผิดปกติ มีภาวะเลือดเป็นกรด |
| สามทีซี (3TC) | ปวดศีรษะ อ่อนเพลีย ท้องเสีย ผื่นแพ้ ตับอักเสบ |
| เอแซดที (AZT) | คลื่นไส้ อาเจียน ซีด เล็บ ดำ ตับอักเสบ |
| ดีดีไอ (ddi) | ชาบริเวณปลายมือปลายเท้า ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ตับอ่อนอักเสบ |
| เอบีซี (ABC) | ผื่นแพ้ (พบ5%)ปวดเมื่อยตามตัว ปวดหัว ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน |
| เอ็นวีพี (NVP) | ผื่นแพ้ยา มีไข้ ปวดศีรษะ ตับอักเสบ |
| อีเอฟวี (EFV) | ฝันแปลกๆ ย้ำคิด ย้ำคิดย้ำทำ มึนงง นอนไม่หลับ เกิดระบบประสาทอื่นๆปกติ |
| อาทีวี (RTV) | ไขมันในเลือดสูง ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ชาที่ลิ้น หรือรอบ ริมฝีปาก คลื่นไส้ อาเจียน |
| ไอดีวี (IDV) | ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ คลื่นไส้ อาเจียน นิ่วในไต |
สิทธิประโยชน์ สำหรับผู้ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์
1. ได้รับการรักษาด้วยยาต้านไวรัสฟรี (สูตรพื้นฐานและสูตรดื้อยา) ในเด็กและผู้ใหญ่
2. การรักษาภาวะไขมันในเลือดสูง เบาหวาน โรคไต อันเนื่องมาจากการกินยาต้านไวรัส
3. การตรวจทางห้องปฏิบัติการเพื่อติดตามผลการรักษา และความต่อเนื่องจากการกินยาต้านไวรัส
3.1) การตรวจหาความเข้มข้นของเลือด การตรวจน้ำตาลในเลือด การตรวจหาไขมันในเลือด การตรวจการทำงาน ของตับและไต จำนวน 2 ครั้ง/ปี (ทุก 6 เดือน)
3.2) การตรวจหาปริมาณซีดี 4 จำนวน 2 ครั้ง/ปี (ทุก 6 เดือน)
3.3) การตรวจหาปริมาณไวรัสโหลด จำนวน 1 ครั้ง/ปี
3.4) การให้คำปรึกษาและตรวจคัดกรองหาเชื้อเอชไอวี 2 ครั้ง/ปี และ การให้คำปรึกษาก่อนกินยาต้านไวรัส
3.5) การตรวจคัดกรองหาเชื้อเอชไอวีในหญิงตั้งครรภ์
3.6) การคัดกรองและให้ยาต้านไวรัสเพื่อป้องกันการติดเชื้อจากแม่สู่ลูก และทารกหลังคลอด
3.7) การตรวจคัดกรองหาเชื้อเอชไอวีในทารกแรกเกิดที่คลอดจากมารดาติดเชื้อเอชไอวี จำนวน 2 ครั้ง
3.8) ถุงยางอนามัยสำหรับป้องกันการรับเชื้อเพิ่มในคู่ครอง
4. กลุ่มเพื่อนช่วยเพื่อนที่โรงพยาบาล เป็นการทำกิจกรรมกลุ่มเพื่อให้ความรู้โดยแกนนำกลุ่มผู้ติดเชื้อเพื่อช่วยเหลือสมาชิกในกลุ่ม รวมทั้งมีการติดตามโดยการเยี่ยมบ้าน และให้คำปรึกษากับสมาชิกกลุ่มเมื่อมีปัญหา