การศึกษาบทบาทของกะเทยในการดำเนินงานด้านเอดส์และเพศ: กรณีศึกษาพื้นที่ชายแดนไทย-ลาว อำเภอเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี
ลัดดา ไวยวรรณ์ , ศิริวรรณ อาษาศรี
องค์การแชร์ ประเทศไทย (Service for the Health in Asia and African REgion)
บทคัดย่อ
การศึกษานี้เป็นเป็นการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาอัตลักษณ์และการส่งเสริมบทบาทของกะเทยในการดำเนินงานด้านเอดส์และเพศ กรณีศึกษาพื้นที่อำเภอเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี กลุ่มผู้ถูกศึกษาคือกลุ่มที่นิยามตนเองว่าเป็น “กะเทยหรือเพื่อนสาว” จำนวน 23 ราย ใช้วิธีการเก็บข้อมูลแบบหลากหลายโดยการสนทนากลุ่มย่อย สังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม สัมภาษณ์เชิงลึกในกลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลักและกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญเช่น ครอบครัว คู่ความสัมพันธ์ทางเพศ กลุ่มเพื่อนที่เป็นเพศหญิง เพศชาย และมีการตรวจสอบข้อมูลย้อนกลับกับกลุ่มที่ศึกษาเพื่อสะท้อนกลับข้อมูลและตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูล รวมทั้งจัดกิจกรรมเพื่อส่งเสริมบทบาทการทำงานด้านเอดส์และเพศกับกลุ่มเพื่อนสาวในพื้นที่
ผลการศึกษาพบว่า อัตลักษณ์ของเพื่อนสาวในพื้นที่ถูกตีกรอบด้วยชุดประสบการณ์ของความเป็นกะเทย และความแปลกแยกจากเพศกระแสหลักคือเพศชาย เพศหญิง ทำให้เพื่อนสาวไม่มีพื้นที่สำหรับตัวเองกลายเป็น “คนอื่น” ในสังคม ส่งผลให้รู้สึกด้อยค่า ไม่เท่าเทียม มีความแปลกแยกในการวางตัวในสังคม วิถีเพศของเพื่อนสาวที่ไม่ได้อยู่ในเพศกระแสหลัก ทำให้พฤติกรรมของเพื่อนสาวไปขัดต่อบรรทัดฐานและศีลธรรมของสังคม ซึ่งสิ่งเหล่านี้ล้วนส่งผลให้มีข้อจำกัดในข้อมูลความรู้ความเข้าใจเรื่องเอดส์ เพศ การรักษา ทำให้เพื่อนสาวหลายคนเข้าไม่ถึงการบริการรักษาเมื่อเกิดการเจ็บป่วย หรือทำให้เข้าไม่ถึงเครื่องมือในการป้องกันตัวเองให้ปลอดภัยจากโรคเอดส์ และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
การสร้างพื้นที่ของเพื่อนสาวเพื่อให้คนอื่นเห็นตัวตนของตัวเอง มี 2 รูปแบบ คือ 1) พื้นที่ในงานเทศกาลต่าง ๆ เพื่อแสดงความเป็นตัวตน ที่นำเสนอภาพลักษณ์ “ดูดี โดดเด่น และดึงดูด” ต่อสายตาคนอื่นให้จับจ้อง ซึ่งก่อให้เกิดความภาคภูมิใจในภาพลักษณ์ โดยการแต่งตัวสวย พูดจาเสียงดัง เต้นยั่วยวน เป็นต้น 2) พื้นที่ของการสร้างความสัมพันธ์กับผู้ชายเพื่อมีเพศสัมพันธ์ เช่น เถียงนา บ้านเพื่อน ร้านเสริมสวย ซึ่งถ้าถูกใจกันก็สามารถมีเพศสัมพันธ์กันได้เลย การมีคู่นอนหลายคนคือความท้าทาย เป็นการแสดงออกถึงความสามารถและการได้รับการยอมรับในกลุ่มเพื่อนสาวด้วยกัน แต่มุมมองดังกล่าวยังคงเป็นประเด็นที่ขัดแย้งต่อความรู้สึกนึกคิดของคนอื่นในสังคม สำหรับความหลากหลาย และความลื่นไหลทางเพศของเพื่อนสาวพบว่ามีการเปลี่ยนแปลงตามจังหวะเวลา สถานที่ รสนิยมทางเพศในช่วงเวลานั้น การรับรู้ข้อมูลความรู้ต่าง ๆ สิ่งเหล่านี้ล้วนส่งผลต่อการแสดงออกของอัตลักษณ์ความเป็นตัวตนของเพื่อนสาว
การศึกษาอัตลักษณ์ของเพื่อนสาวในพื้นที่การดำเนินงาน ก่อให้เกิดการพัฒนาแผนงาน กระบวนการในการพัฒนาศักยภาพแกนนำเพื่อนสาวในการเป็นผู้ดำเนินกิจกรรมด้านเอดส์ เพศ ที่สร้างคุณค่าและการยอมรับในตัวตนของเพื่อนสาวให้เกิดความมั่นใจในตัวเอง โดยใช้กระบวนการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วมที่มีเพื่อนสาวเป็นศูนย์กลางของการเรียนรู้ มีกิจกรรมที่เพิ่มเติมทักษะที่สำคัญ เช่น อบรมการเป็นวิทยากร การจัดกระบวนการ และสรุปทบทวนการทำงาน เพื่อนำไปประยุกต์ปรับใช้ในการการวางแผนทำกิจกรรมในครั้งต่อไปอย่างต่อเนื่อง การส่งเสริมให้เกิดการรวมกลุ่มกันของเพื่อนสาวทำให้เกิดพลัง และพัฒนาทักษะการทำงานเป็นทีมร่วมกันในนามของ กลุ่มฟ้าสางที่ริมโขง เป็นการ “เปิดพื้นที่” และ “เปิดเผยตัวตน” ของเพื่อนสาวในบทบาทอื่น ที่ไม่ใช่แค่การแต่งตัวยั่วยวน พูดเสียงดัง แต่เป็นบทบาทของผู้ที่ทำงานเพื่อช่วยเหลือเพื่อนสมาชิกให้เข้าถึงข้อมูล และการบริการการรักษาร่วมกับเครือข่ายอื่นในพื้นที่อำเภอเขมราฐ การเรียนรู้จากคนอื่นโดยการศึกษาดูงานก็เป็นอีกสิ่งหนึ่งที่ทำให้เกิดการเรียนรู้และเติมเต็มประสบการณ์ในการทำงานให้กับเพื่อนสาว การรณรงค์และการประชาสัมพันธ์การทำงานผ่านสื่อสาธารณะ เช่น สื่อวิทยุ สื่อสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ เป็นการสร้างกระแสและกระตุ้นให้คนในชุมชน ได้รับรู้ถึงความเคลื่อนไหวและการทำกิจกรรมต่าง ๆ ของกลุ่มเพื่อนสาวเพื่อสร้างพื้นที่ทางสังคม การทำงานในเชิงการป้องกันของแกนนำเพื่อนสาว ได้ทำควบคู่ไปกับการส่งเสริมให้สมาชิกกลุ่มเพื่อนสาวได้เข้าถึงการบริการการรักษา โดยแกนนำเพื่อนสาวเข้าไปเป็นสื่อกลางในการเชื่อมประสานระหว่างบุคลากรสาธารณสุขกับสมาชิก เพื่อช่วยสื่อสารถึงความต้องการระหว่างผู้รับบริการและผู้ให้บริการให้เกิดประสิทธิภาพในการรักษามากยิ่งขึ้น โดยผ่านการจัดเวทีแลกเปลี่ยนประสบการณ์การรักษา การวิเคราะห์ปัญหาอุปสรรคในการเข้าถึงการรักษา ส่งผลให้โรงพยาบาลเขมราฐ ได้ดำเนินการ คลินิกโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ เพื่อให้บริการตรวจรักษาสำหรับกลุ่มเพื่อนสาว กลุ่มชายรักชายในพื้นที่อำเภอเขมราฐและอำเภอใกล้เคียง ให้เข้าถึงการบริการที่มิตรอย่างต่อเนื่องและเท่าเทียมกับเพศอื่น ๆ ในสังคม
81 หน้า